Afrika het land, it’s alive!

Terwijl wij ons hier uitsloven om te laten zien dat Afrika zogenaamd geen land is, vinden vele Afrikanen dat ondertussen gewoon hartstikke wel. Waar wij éven in een laagconjunctuur zitten qua liefde voor het idee Europa is het idee Afrika alive and kicking, zeker online. GeenStijl-achtige commentaren op sensatiebeluste Afrikaanse nieuwsblogs doen je vermoeden dat aanslagen op het Westen door Afrikafundamentalisten nabij zijn, terwijl artistiek verantwoorde journalistieke producten als Chimurenga op subtielere wijze Afrikaanse trots voeden. Panafrikanisme, filosofie over en politieke beweging voor eenheid en onderlinge solidariteit van Afrikanen, timmert al zeker een paar eeuwen aan de weg in allerlei vormen en op allerlei locaties. Hoe Afrika voor velen toch een land is.

Nous sommes les Africains et nous voulons… – een zéér selectieve inleiding op historisch panafrikanisme

Vroeger dacht ik dat Afrikanen zich zo’n beetje eind jaren vijftig gingen verenigen, als kunstenaars in Parijs en Rome en daarbij dan elkaars handen pakten, symbolen in de lucht hielden en gedichten citeerden. Op een gegeven moment realiseerde ik me dat dat misschien kwam doordat de hier volgende poster mijn hele jeugd bij ons in de woonkamer hing:

Mijn moeder had deze poster uit Parijs meegenomen toen zij daar studeerde en ik dacht lange tijd dat daar toen dus een leuk festival was geweest met veel Afrikanen. In welke volgorde ik me bewust werd van de chronologische onmogelijkheid van die interpretatie (mijn moeder is wel slim maar studeerde nog niet toen zij twee was), de symboliek in het beeld, dan wel de betekenis van de woorden weet ik niet meer. In elk geval stond ik ook pas veel later stil bij de vraag of alle getekende figuren Afrikanen waren of alleen de linker, en of Picasso dat al zo bedoeld had, of juist niet, of wie dan en hoe wel? Nu weet ik dat Présence Africaine een tijdschrift (en soms een congres) was, opgericht door Alioune Diop, een Senegalese filosofie professor die hiermee vanaf eind jaren ’40 van de twintigste eeuw i.s.m. andere vooroplopers een platform bood voor Afrikaanse intellectuelen, schrijvers en andere kunstenaars. Maar hoezo dat dan? Blijkt panafrikanistisch geïnspireerd te zijn geweest.

Het slechte nieuws is dat de praktische bezwaren van deze wereld een uitputtende verhandeling over de historische ontwikkeling van panafrikanisme hier in de weg staan. (Ja, echt balen.) Het goede nieuws is dat hier nu toch een korte samenvatting van Wikipedia volgt:

Onder de noemer van panafrikanisme valt een groot aantal sets van ideeën en politieke bewegingen die vanaf grofweg de 18e eeuw vorm kregen. Het uitgangspunt van de meeste panafrikanisten is de onderlinge verbondenheid door een gedeelde geschiedenis en gedeelde toekomst van alle Afrikanen en hun afstammelingen, waar ook ter wereld. In eerste instantie ontwikkelden dit gedachtegoed en bijbehorende politiek zich als reactie op slavernij en kolonialisme. Vervolgens ontstonden varianten in de Amerikaanse strijd voor burgerrechten (denk ) en tegen de neo-koloniale politiek en globalisering van na de Tweede Wereldoorlog. Het was – en is – als ideologie dus sterk gericht op de emancipatie van Afrika, Afrikanen en de Afrikaanse diaspora (dus ook Afro-Amerikanen, inwoners van het Caraïbisch gebied, en ballingen, migranten en hun kinderen in andere landen – inderdaad, best wel veel mensen), waarbij er een heel spectrum van we-zijn-allemaal-mensen tot alle-blanken-de-wereld-uit is. Een reeks internationale politieke, filosofische en artistieke conferenties vanaf het begin van de twintigste eeuw heeft een grote rol gespeeld in de groei van het panafrikanisme (zie bijvoorbeeld First Pan-African Conference , het daaruit voortvloeiende Pan-African Congress (1 t/m 7 and counting), Congrès des écrivains et artistes noirs (die van Présence Africaine) of       )   en daar waren en zijn ook de hele tijd een hoop belangrijke figuren bij.

Zo, dat obstakel is uit de weg*.

(Maar zie vooral ook nog de aflevering van Speeches, het VPRO programma over historisch indruk- en belangwekkende…speeches, over Haile Selassie, waarin Tommy Wieringa je vertelt hoe panafrikanisme bijvoorbeeld verbonden is met Rastafarianisme op Jamaica (en hoe die leeuw van Judah echt bestond).

Inmiddels zijn daar natuurlijk ook de African Union en een hele trits multinationals als Unilever, Shell, Nestle, Barclays et cetera die Afrika als min of meer compacte unit beschouwen en bewerken. Maar leeft het panafrikanisme als idee verder nog? En hoe ziet het er dan uit? Een paar voorbeelden van de promotie van de eenheid van Afrika als uitgangspunt.

1. SiliconAfrica.com – GeenStijl, retorisch panafrikanisme

Karakteristiek is de eerste zin van de eerste post van vandaag, 14 januari, op SiliconAfrica.com: “If you identify yourself as White, it literally means you are racist. Because white is not a skin color, but an ideology invented in Europe and used to indoctrinate Europeans to believe in a theory of human races classification which ends up with white supremacy or the superiority of population designated as white over other populations in the world.” Netjes in lijn met historisch panafrikanisme wordt ook hier dus het racisme in de wereld en de achterstelling van Afrikanen flink aangepakt. SiliconAfrica ziet dat zelf ook zo. In de post eronder: “Isn’t SiliconAfrica like any other blog? No. We are not in the business to please advertisers in order to make money but to change lives in Africa, to empower our people to become self-reliant, to challenge the state quo.” Waaronder een lijst van complimenten van lezers over het  ware, heilige en emanciperende karakter van de artikelen op SiliconAfrica.com. Hier wordt de wereld en vooral Afrika verbeterd met de machtige wapens van de pen en de internetconnectie.

Je vindt op SiliconAfrica.com ook waarschuwingen voor ‘onsuccesvolle’ Afrikaanse migranten die terugkeren uit de westerse wereld: kom met veel geld en bereidheid iets op te bouwen terug van je migratieavontuur en hou je panafrikanisme en activisme lekker voor jezelf. Het idee van het recht of zelfs plicht van alle oorspronkelijke Afrikanen om terug te keren naar het moedercontinent (want dat je nooit bij een ander land kan gaan horen) is helemaal panafrika – over de manier waarop dat dan placht te gebeuren denkt de editor van SiliconAfrica.com anders dan bijvoorbeeld een Haile Selassie, ook een voorvechter van Afrikaans emancipatie, die Jamaicanen uitnodigde in Ethiopië te komen wonen en hen er een stuk land bij gaf. Of de Jamaicaan Marcus Garvey, die Afro-Amerikanen ‘terug’ naar het continent wilde verschepen met zijn stoomschipmaatschappij Black Star Line (en zie Leons eerder post over hoe dit weer Afrikaanse nationale symboliek werd).

Maar SiliconAfrica.com haalt hard uit naar vermeende profiteurs (whites) en verraders (ballingen en emigranten) van Afrika. Hogere klassen (zéker als ze buiten Afrika hebben gestudeerd) moeten echt een beetje hun mond houden en gewoon bijdragen door winstgevende businesses te starten. Afropolitanism als levensstijl is volgens SiliconAfrica.com echt geen reden voor Afro-optimisme, zoals wij (westen) het hier (westen) vaak zien.Voorts graag meer baby’s om Afrika mee te bevolken.

Geen woorden maar daden! Wij laten ons niet piepelen! lees je steeds tussen de regels door. Disclaimer: Soms óók informatief en vaak tot nadenken stemmend, natuurlijk. De analyses zijn echt niet allemaal volledig onzinnig, wat betreft racisme en uitbuiting van Afrika in den wereld. Zie bijvoorbeeld hier een verhandeling over hoe racisme in Europa de Afrikaanse eenheid aanwakkert. Sociologisch gezien niet onwaarschijnlijk, maar nul komma nul onderbouwing in welke vorm dan ook en dat is vrij typerend voor dit medium. SiliconAfrica.com moet het van Grote Woorden en andere retoriek hebben: “The Medical Fascism of Ebola” is een hele rustige titel voor dit blog.

2. Chimurenga – artistiek-intellectueel panafrikanisme

Een veel zachtmoediger en minder anti-westerse insteek heeft het in 2002 door Ntone Edjabe opgerichte Chimurenga (wat volgens de eigen website min of meer ‘vrijheidsstrijd’ betekent in het Shona). Chimurenga komt misschien het dichtst in de buurt van wat Présence was. Het produceert een magazine (Chimurenga), een periodieke krant (the Chronic), archieven, onderzoeksprojecten en -publicaties zoals de Power Money Sex Reader  en de African Cities Reader en een online radiostation (het Pan-African Space Station). Ook zijn er optredens, de Sessions. Het opereert vanuit Kaapstad, maar verkoopt haar creaties in een heel aantal Afrikaanse landen, Europese landen (in Nederland: Idea Books en Redmond Amsterdam), de VS en India. Maar bijna alles is ook online toegankelijk.

                

Het platform noemt zicht een panafrikanistisch “innovative platform for free ideas and political reflection by Africans about Africa” en heeft als motto een uitspraak van Fela Kuti: Who no know go know. Samenwerkingen met journalisten, kunstenaars en academici leveren prachtige interessante en een beetje moeilijke producten op. Je moet er echt even voor gaan zitten. Maar dan leer je ook wat. Go know!

Gezien de hoge moeilijkheid-mooiheid graad is het publiek van Chimurenga denk ik vooral een beperkte club hoogopgeleiden, kunstzinnigen en vrije geesten. Wie leest een lang artikel over een panafrikanistische kijk op de toekomst van het hoger onderwijs in een globaliserende wereld en de betekenis van Black studies in de brede zin van het woord? Aaah, de tragiek van het wereldverbeteren door verfijning en nuance. Maar gelukkig doet Chimurenga ook veel aan humor, zie bijvoorbeeld de ‘Hoer-o-scoop’ voor politici door de Zuid-Afrikaanse performer Zebulon Dread, die mij om een of andere reden altijd aan Urbanus doet denken. En timmeren ze met al die diverse output, bijdragers en internationale distributie toch lekker aan de weg.

3. Social media en online dating – pragmatisch panafrikanisme

Maar panafrikanisme werkt ook uitstekend voor ondernemers. Als marketingstrategie valt er geen speld tussen te krijgen: hoe meer potentiële consumenten hoe beter, dus als je in een klap een heel continent kan aanspreken is dat gunstig. (Dat werkt natuurlijk alleen waar deze identiteit ook positief herkend wordt (bestaat) – en ik vraag me weer af: welke Europeanen voelen zich aangesproken als Unilever reclames maakt voor producten ‘voor echte Europeanen’? Misschien Slovenen? Letten?)

Charles Akpom, oprichter van Afroterminal.com (‘a pan-African social network’) combineert panafrikanisme met social media ondernemerschap. Hij schetst de overeenkomsten tussen Afrikanen en hun samenlevingen als volgt:

“On the one hand, there is a deficit in infrastructure and the quest for honest political leaders who will address the issue of corruption. On the other hand, there is substantial progress being made in entrepreneurship and technology. Again and again, I have seen members from different countries voice similar points of view about the places they grew up: the feeling that Africa is not truly free from colonialism, attitudes towards marriage to people from other ethnic groups, respect for the elderly, the sense of community, extended family ties, the high regard for moral and spiritual values, and even the culture of hawking and informal markets. It is also interesting to note the similarity in countries like Nigeria, Sudan and Ghana, for example, that have more Muslims in the north and more Christians in the south.”

Charles houdt het politiek correct en lekker vaagjes. Maar goed, de tekst is dan ook meer een infomercial voor zijn website dan de uitwerking van een theorie of politiek pamflet.

Afrikaanse datingsites zoals AfroIntroductions gaan uit van het idee dat Afrikanen met elkaar willen trouwen (al sluiten ze niet-Afrikanen die met Afrikanen willen trouwen = klandizie duidelijk niet uit, zie foto’s op pagina één). De liefdes- en seksmarkt is als menig andere markt al lange tijd uitermate ver gespecialiseerd en online dating reeds flink genormaliseerd, dus verbazingwekkend dat ook de behoefte aan een Afrikaan(se) wordt uitgemolken is het niet. Er zijn ook datingsites die in Europeanen voorzien.

Ik kan me zelf weinig voorstellen bij een wens om binnen mijn continent te daten (nou ja, ook niet expliciet buiten mijn continent – ik bedoel, dat continent er überhaupt toe doet). Ik heb niet het idee dat interculturele communicatie met een Finse partner makkelijker of beter zou zijn dan met een Canadees. Of dat een Slowaak me beter zou begrijpen dan een Marokkaan. Maar dat zegt in elk geval iets over mijn beperkte verbondenheid met ‘Europa’. Waarom willen ‘Afrikanen’ met ‘Afrikanen’ trouwen? En hoe ver reikt die verbondenheid? Willen Ghanezen net zo lief een Mozambikaan of maken regio’s toch nog verschil? Zijn alle Afrikanen even Afrikaans? Anderzijds zijn er vast ook Afrikanen die niet continentaal gefocust hun liefdespartners kiezen.

De echte vraag is dus wat Afrika (of Europa, for that matter) op deze sites  dan precies inhoudt. En wie ermee op zoek gaat naar wie? En zou het dan de goedkeuring van Mawuna Remarque Koutonin (editor van SiliconAfrica.com) kunnen wegdragen? Het lijkt me hoe dan ook bijdragen aan meer Afrikaanse babies. Of zou hij het direct ontmaskeren als het bedienen van de Afrikaanse diaspora, door ze van partners te voorzien die dan god verhoede het zich bij die verraders gaan voegen?

4. Capitalist nigger – militant panafrikanisme

Of nou ja, militant, het blijft bij woorden voor Chika Onyeani (hier stelt hij zichzelf even voor), maar heftige woorden zijn het en sappig is het dus wel. In ‘Capitalist Nigger –  The Road to Succes, A Spider Web Doctrine’, boek, 2006 (lees hier een redelijke samenvatting en hier een review) geeft hij een nogal radicale vertaling van panafrikanistische noties als Afrika voor Afrikanen en stop de onderdrukking van Afrikanen. Afrikanen moeten inzien welke rol zij zelf hebben gespeeld in hun onderwerping (als slaven en daarna), hier korte metten mee maken en even nietsontziende kapitalistische producenten worden als ‘Caucasians’.

Meest controversieel is wat mij betreft niet eens zozeer de analyse van historische ontwikkelingen als slavernij en kapitalistische ongelijkheid in de wereld als eigen schuld dikke bult en nou niet meer zo piepen, maar de indeling van de mensheid in raciale groepen die ultiem van elkaar gescheiden waren, zijn, zullen zijn en beter ook maar kunnen zijn. En waarbij de ene groep – tot nu toe – ook gewoon dommer is geweest dan de andere.

“You want to succeed in creating wealth, join Wall Street. Don’t make excuses that Blacks don’t know how to invest their money. Go after the Caucasians. Use their guilt to your advantage.”

Onyeani hitst op. Hij pleit voor een kapitalistische wraak met gebruikmaking van de ‘eigen’ wapenen van de Caucasians en Aziaten. En dit alles met als doel ‘to open a debate on the state of the African race’ maar ook gewoon ‘as a doctrine of making money and creating wealth’. Capitalist Niggerism is raciale uitbuiting met raciale uitbuiting vergelden, dus.

Klassiek Marxisten zouden hem misschien prijzen, omdat de doorontwikkeling van het kapitalisme de komst van de revolutie toch wel bespoedigt, maar verder waren er ook wel wat mensen ‘not amused’ en gewoon onderbouwd kritisch. Maar het heeft wel verkocht. Onyeani heeft inmiddels een nieuw boek kunnen publiceren: The Roar of the Lion. Voor de liefhebbers.

5. Rastafarianism – globalistisch panafrikanisme

Heb je meer met peace love and unity, dan raad ik je het hedendaagse Rastafarianisme van bijvoorbeeld Donisha Prendergast – kleindochter van Bob Marley – aan. In haar uitleg van de verbindingen tussen Rastafarianisme, Jamaica en Ethiopië komt in elk geval een veel inclusievere vertaling van Afrika’s eenheid en de noodzaak tot haar emancipatie naar de wereld heden ten dage tevoorschijn.

Jah bless alle panafrikanisten.

—

Lieve de Coninck

* Wil je meer weten? Ik raad je de volgende zoektermen aan voor megainteressante verdiepingen op en varianten van historisch panafrikanisme:

Black Nationalism (VS): Marcus Garvey die met de Black Star Line zwarte Amerikanen ‘terug’ naar Afrika wilde verschepen, Malcolm X en zijn Nation of Islam.

Négritude: literaire en ideologische beweging tegen Frans kolonialisme, ontwikkeld door zwarte intellectuelen in Frankrijk in de jaren ’30 (bv. Léopold Sédar Senghir, later president van Senegal).

Authenticité (Zairianisation): staatsideologie in de eerste republiek Congo (onder president Mobutu), die het land van koloniale invloeden moest zuiveren en nationale eenheid creëren. Uiteindelijk werd ook westerse kleding verboden.

Afrocentrisme: Ideologie m.n. in de VS die Afrikaanse en niet-Europese cultureel erfgoed en geschiedenis centraal stelt. Reactie op eurocentrische geschiedschrijving.

African Renaissance: Idee dat Afrikaanse naties historische obstakels zullen overwinnen en cultureel, wetenschappelijk en economisch zullen herrijzen. Al in 1946 door Cheikh Anta Diop (Senegalese intellectueel) geïntroduceerd en opnieuw in de spotlight gezet door

Pan-African Festivals: take your pick; Pan-African Festival, Pan-African Film Festival, Pan-African Film and Television Festival, Pan-African Music Festival – over de hele wereld panafrikaant het de pan uit op festivals. Afrika-Burn ook panafrikanistisch?