Afrika Museum ondanks modderhutjes verrassend ontstereotyperend
Je hoort er al net zo weinig over als over Nederlands geschiedenis in Afrika, maar “we” hebben een Afrika Museum. Een bezoekje aan dat instituut stond logischerwijs al een tijdje op onze bucketlist. Als altijd wilden we er met een zo open mogelijke blik op af maar toen we even snel op hun website keken om te zien hoe je in godesnaam in Berg en Dal komt, zagen we bovenstaande foto voorbij sliden.
Het is het “buitenmuseum”, waar Afrika lijkt te worden afgebeeld als een plek vol samengeklonterde modderhutjes en scharrelkippen. Dit beeld, gekoppeld aan de locatie buiten de Randstad, deden ons vrezen voor het ergste. Maar zelfs onze eigen vooroordelen houden ons niet tegen en dus stapten we dapper op de trein naar Nijmegen. Daar pendelt er een streekbusje tussen station en Afrika Museum.
En zo arriveren we op een regenachtige middag in het lommerrijke Berg en Dal. De entree van het museum heeft een winkeltje waar de verwachte handnijverheid en exotiserende boeken staan uitgestald. Maar verder blijkt het er hier stukken professioneler en inhoudelijker aan toe te gaan dan verwacht. De eerste vitrines waar je na binnenkomst tegenaan loopt, behandelen al meteen waar we het hier zo graag over hebben: vooroordelen over het donkere continent. Een uitgebreide collectie kinderboeken over “negertjes”/“nikkertjes” maakt pijnlijk duidelijk hoe je opa en oma een tamelijk racistisch beeld met de paplepel werd ingegoten. Je kan het als witneus niet serieus over Afrika hebben zonder je bewust te zijn van je nog immer doorwerkende koloniale vorming, weten ze hier – toch geen vanzelfsprekend besef in een deel van onze publieke instellingen.
Daarna volgen veel van de verwachte artefacten. Maar de volkenkundige inboedel wordt hier al met al heel verdienstelijk gecontextualiseerd. De Afrikaan die in de beschrijvingen onvermijdelijk steeds opduikt dreigt af en toe te verworden tot een soort containermens maar over het algemeen worden nuances en grotere verbanden hier aangenaam toegankelijk toegelicht. Hier mag je wat ons betreft hordes schoolkinderen doorheen jagen. Gelukkig maar, want dat schijnt een van de speerpunten te zijn.
Ook een aangename verrassing: er blijkt hier werk te hangen van een aantal van Afrika’s toonaangevende moderne kunstenaars als Cheri Samba en Romuald Hazoumè (zie foto →), vertegenwoordigers van een tak van Afrikaanse kunst die je in Nederland maar weinig tegenkomt.
In een tentoonstelling die gelukkig tijdelijk is hangen niks-aan-de-hand-wat-is-de-wereld-toch-mooi-foto’s van een aantal National Geographic-fotografen. Snel doorlopen dus.
Dat snelle doorlopen loont want de eveneens tijdelijke tentoonstelling Rhythm & Roots is wél de moeite waard. Er hangen een jasjes van James Brown en Elvis Presley en een gitaar van Jimi Hendrix. Ze zijn als publiekstrekkers bedoeld maar wat hier eigenlijk volle zalen zou moeten trekken is de manier waarop Afrika door het medium der muziek in een bredere, globale context wordt geplaatst. Geen droge etnomusicologie, maar een interactieve aanpak om de vaderlandse jeugd te doordringen van de nauwelijks te overschatten invloed van de Afrikaanse muziek op de wereld van nu. Nederlandse artiesten vertellen in video’s over de muziekstijl die ze beoefenen en hoe die verband houdt met de Afrikaanse oorsprong. Interactief hoogtepuntje: je kan via elektronische drumpads instrumenten die boven je hoofd hangen bespelen.
Maar je kan vooral luisteren, gewoon door je koptelefoontje in te pluggen. Naar juju, reggae, hiphop, rock ’n roll en als je dan nog niet voelt hoe al die stijlen uit eerdere Afrikaanse muziek voortvloeien hangt er altijd nog een stukje tekst naast. Daar valt puristisch gezien soms wel wat op aan te merken. Afrikaanse grootheden als de Malinese Salif Keita en de Beninese Angelique Kidjo onder de paraplu van de zo typisch Senegalese mbalax zetten, dat kan natuurlijk niet. Maar eigenlijk drukt het de pret helemaal niet en dat is voor zo’n hoofdzakelijk educatief project toch het belangrijkste.
We staan zo enthousiast op virtuele instrumenten te meppen dat onze onverschillig late aankomst (‘We zijn er zo doorheen”) ons uiteindelijk op breekt. We hebben nog maar een paar minuten om de gewraakte hutjes te inspecteren. Het zal de januariregen zijn, heel warm krijgen we het er niet van. Vijf verschillende dorpjes zijn er gebouwd, in de stijl van vijf verschillende Afrikaanse groepen (mogen we “stammen” zeggen?). Een grauwe versie van Kuifje’s Afrika, dat binnen nog aan de kaak gesteld werd. In een ander seizoen moeten de “groenten op de kleine akkers en de inrichting van de huizen zorgen voor een echte Afrikaanse sfeer”, lezen we later op de website. Het is een insteek die jammerlijk contrasteert met de intelligente benadering binnen. Daar zouden we natuurlijk nóg kritischer over kunnen doen maar dat zou resulteren in het met badwater en al weggooien van een figuurlijk kind en dat zou toch jammer zijn want het Afrika Museum had de nodige ontstereotyperende trekjes die ons behoorlijk goed bevielen.
Van ons geen negatief reisadvies dus. Neem vooral kinderen en paplepels mee, sleur ze naar binnen en schop ze als ze beginnen te jengelen met een genuanceerde disclaimer een veel minder gecompliceerde versie van Afrika in.
