Een African Vibes feestje: Mag dat?

Het zwartepietendebat gaat ook dit jaar (gelukkig) weer door. Nog lang niet klaar zijn we met de vragen ónder de vraag of je je als zwarte knecht mag of moet verkleden en wat dat al dan niet met racisme en ons koloniale verleden te maken heeft. En terecht – want ultieme vragen over samenleven, menselijkheid, anders-zijn. Maar wat te denken van overige themafeestjes waarin we ons verkleden-als?

Op de UvA organiseren enkele studieverenigingen bij de Sociale- en Geesteswetenschappen vanavond een ‘African Vibes’ feestje. Op de Facebook pagina van het evenement is een relletje ontstaan over de gepastheid van enkele specifieke verkleedtips van de organisatie. Stereotypering? Gewoon gezellig? Afrikaanse Toestanden ziet zich een zwartepietendebatje in het klein ontspinnen en duikt in de kwestie. Om met Rembo & Rembo te spreken: African Vibes feestjes, mág dat?

Iets vieren door middel van een feestje is natuurlijk een positief uitgangspunt. Daar een thema aan verbinden kan ook een logische zet zijn – willekeurig vieren blijft lastig (en saai: jezelf weer met drie flessen bonusaanbieding in iemands huiskamer terugvinden terwijl je probeerde iets speciaals neer te zetten is een bekende valkuil). De spanning zit ‘m dus in de inhoud en vormgeving van een thema, niet het concept themafeestjes op zich.

De Facebookdiscussie rond het African Vibes studentenfeest ontstond naar aanleiding van specifieke verkleedtips van de organisatie, die een stereotype beeld van Afrika en Afrikanen zouden neerzetten (denk aan wilde dieren, farao’s, oude doeken en safarigangers). Een genodigde sociale wetenschappenstudente plaatste daar haar vraagtekens bij en stelde een discussieavond voor, en toen ging het los. Boeiend genoeg ontwikkelde zich vooral een gesprek over de onwenselijkheid/onschuldigheid van generaliseren over een groot en divers continent (en welke studierichtingen per definitie minder gezellige studenten (quote:”zanderige vagina’s”) produceert, maar dat gesprek laat ik hier even voor wat het is). Dat lijkt mij echter óók niet de kern van de zaak.

Elke invulling van een groot concept of breed thema zal een vorm van selectie inhouden. Dus dát ‘African’ in concrete verkleed- en versiertips uiteindelijk een selectieve invulling krijgt is onvermijdelijk. Volledig recht doen aan de culturele diversiteit van het Afrikaanse continent lijkt mij als doelstelling voor een enkel feestje op een doordeweekse dag in Amsterdam wat te hoog gegrepen. Bovendien, generaliseren is niet automatisch misplaatst (stel, je wil écht naar een geheel continent refereren). Hetzelfde geldt voor met brede streken kwasten (stel, je bedoelt ook daadwerkelijk ‘al dat van het Afrikaanse continent komt’). Dus wordt de vraag: wat willen de studenten hier nu eigenlijk vieren? Wat vier je eigenlijk precies als je Afrikaanse…trillingen, sferen (?) viert?

De organisatie van het African Vibes feestje plaatste o.a. een foto van een jeep met blanke safarigangers, samen met de suggestie om te komen ‘als iemand die vooral veel tijd besteed aan de natuur in Afrika’. Ook foto’s van wilde dieren die voorkomen in Afrika (en ook eentje die er niet voorkomt) en het idee om als ‘de natuur’ zelf te komen waren onderdeel van de framing van het feestje. De verkleedtip die het meeste stof deed opwaaien was die om een oud laken om je heen te slaan bij wijze van kostuum (later verwijderd). De stereotypering valt hier zonder al teveel intellectuele spierballerij wel aan te wijzen. Safari’s en romantiseringen van Afrika-natuur spelen al sinds de koloniale tijd een rol in de Europese beeldvorming over Afrika. Eeuwenoude materie, die absoluut ook heeft meegeholpen bij de kolonisering van het continent en tegenwoordig  nog o.a. in marketing van ontwikkelingswerk.  Maar zijn het daarmee ‘gevaarlijke’ associaties in de context van dit feestje? Schaadt dit hier iets of iemand?

Tijd om ook even de hand in eigen boezem te steken. Enkele jaren geleden vierden de redacteuren van dit blog (waaronder moi-même) een ‘Afrikaanse Toestanden’ feestje met vrienden en bekenden. Wij stelden een playlist met Afrikaanse muziek samen, hingen foto’s van Afrikaanse regeringsleiders aan de muur, deelden zelfgemaakte ‘Afrikaanse’ maskers en bananenbier uit. Ondergetekende vond het ook nog van toegevoegde waarde om een Tanzaniaanse doek om haar hoofd te knopen en een ‘junglejurkje’ aan te trekken. Over selectieve invullingen en het appelleren aan stereotypes gesproken. Wij hebben daar in de voorbereiding noch op de avond zelf op gereflecteerd, voor zover ik mij kan herinneren. We zijn er ook door geen genodigde over bevraagd. Terugkijkend constateer ik dat wij ons blijkbaar gelegitimeerd voelden om ons te bedienen van die stereotypes als sfeermakers. Ik denk dat wij onbewust het idee hadden (hebben?) dat ons blog een disclaimer is – dat wel duidelijk is ‘dat wij het niet zo bedoelen’ en dat wij er daarom mee mogen spelen. (Zwartepietdebat echoot in mijn oren.)

Op de vraag of dit nu ‘erg’ was heb ik geen antwoord. Ik heb werkelijk geen idee wat het effect is geweest van onze ‘framing’  destijds. Er was geen enkele aanwijzing dat onze aankleding ook maar enige impact had op gedachten, gevoelens of gedrag van de aanwezigen voor, tijdens of na het feestje. Maar kunnen we stellen dat wanneer iets onopgemerkt voorbijgaat, niemand zich meldt als zijnde beledigd, of wanneer je een disclaimer van beterweten echt kunt staven, dat er dan geen issue is? Lijkt me niet. Dat je zwarte vrienden hebt die zwarte piet niet erg vinden betekent niet dat je je niet tot het probleem hoeft te verhouden. Dat er mensen zijn die het leuk vinden als een partner dominant is betekent niet dat je niet meer hoeft te vragen of iemand wel wil. Dat jij je lekker voelt na tien bier betekent niet dat het een goed voorbeeld is voor je broertje van tien.

Ik acht de kans dat er als direct gevolg van stereotypering van Afrika bij particuliere feestjes in Amsterdam doden of fysiek gewonden vallen klein. Maar indirecte sociale schade zou kunnen. Stereotyperingen staan erom bekend te worden ingezet bij in- en uitsluitingsprocessen. Schatten we het al anders in als we een Midden-Oosten, Arabisch of Islam-feestje zouden geven? Bewustzijn over je mógelijke impact en het niet bij voorbaat kleiner maken van jouw macht in de wereld lijken van belang in het onderzoeken van onze vraag.

Hoe langer ik over de parallellen tussen ons eigen feest en dat van de studenten (en talloze anderen, trouwens) nadenk, hoe meer ik denk dat de meest interessante vraag hier is: Waarom is het thema Afrika eigenlijk zo leuk? Wat is die behoefte om iets te vieren met behulp van klassieke beelden over Afrika en door middel van het ‘nadoen’ van wat wij denken dat een Afrikaan is? (Of waarvan wij denken dat anderen wel weten dat wij vooral denken dat ánderen dat denken maar dat wij heus wel beter weten. Denken we.) Voor wie en waarom is je verkleden als een zebra of Maasai sfeerverhogend? Hoe verhouden de genodigden zich tot ‘African’? Is het exotisme? Een alternatieve vorm van LARPing? Even in de huid van ‘de ander’ kunnen kruipen? En is dat dan uit nieuwsgierigheid naar die ander, of…? Waarom is de African ander (op dit postkoloniale moment, in deze globaliserende wereld) zo geschikt? Had het evengoed gewerkt als het Asian vibes waren geweest? Wat is de appeal van de African vibes, dat ze om een feestje vragen/geschikt zijn een Nederlands feestje op te leuken?

De discussie over de zin en onzin van een African Vibes feestje gaat niet over de diversiteit van ‘het continent’, politieke correctheid of het recht op feestvieren. Ze gaat over onze eigen behoeften, gedrag en plek in de wereld. Een African Vibes feestje, mag dat? Ja, dat mag. Maar waarom ook alweer.