Wendell Steavensons Circling the Square maakt je deelgenoot van Egypte’s revolutie
Het is alweer vijf jaar geleden dat de Egyptische revolutie begon. Ten tijde van die massale protesten tegen het regime van Moebarak viel het nogal moeilijk te zeggen wat er precies allemaal gebeurde, en waarom, op het nu iconische Tahrirplein. Niet fijn voor de correspondenten ter plaatse, van wie verwacht wordt dat ze de situatie zo snel en helder mogelijk duiden voor de lezers/kijkers thuis.
Dat dergelijke complexiteit niet overkomt in krantenkolommen en nieuwsflitsen van een paar minuten spreekt voor zich. Deels komt dat door de manier waarop de nieuwsindustrie werkt, zoals Joris Luyendijk zo helder inzichtelijk maakte in zijn Het zijn net mensen. Deels ook doordat complexe situaties nou eenmaal zo akelig moeilijk in woord en beeld te vatten zijn. Die laatste moeilijkheid is het thema van een vorig jaar gepubliceerd boek dat ook een verslag is van Egypte’s tumultueuze laatste revolutie.
De ervaren Brits-Amerikaanse journaliste Wendell Steavenson was lang in Egypte tijdens de revolutie en vaak op Tahrirplein en snapte er helemaal niets van. Ja, ze kende de gegevens die door de analisten genoemd werden ook. De oude dictator, frauduleuze verkiezingen, brute repressie, een demografie die protest in de hand werkt, enzovoort. En dan? “Is this clear? Do we understand better?”, vraagt ze zich af in Circling the Square: Stories from the Egyptian Revolution (dat vreemd en jammer genoeg – nog – niet in het Nederlands vertaald is).
Haar eigen antwoord is natuurlijk “nee” en dit boek doet een hele dappere poging daar verandering in te brengen. En hoe. Op het Tahrirpelin van Steavenson voel je dat een revolutie heel veel meer is dan oorzaak en gevolg, meer dan een woelige transitiefase van, bijvoorbeeld, dictatuur naar iets anders, dat het een moment op en in zichzelf is.
Zelf wordt ze een beetje verliefd op dat moment, die massa, die beweging. Dat kwam haar in de recensies af en toe op lichte verwijten te staan. Steavenson zou te betrokken zijn bij haar onderwerp. Dat mag natuurlijk niet als je probeert dat onderwerp te duiden. Dan moet je objectief zijn, fronsten de recensenten. Leuk en aardig allemaal, Steavenson slaagt er wel gloedvol in iets over te brengen dat je waarschijnlijk in weinig van de bespiegelingen van vandaag terug gaat komen: hoe het voelde, die revolutie.
Dat gevoel kwam grotendeels voort uit de chaos en het niet weten waar die in ging uitmonden. Steavenson besnuffelt ‘m, die chaos, zoals ze rondom Tahrir cirkelt. Ze krijgt het onmogelijk ingekaderd en gaat in een aantal korte hoofdstukken te rade bij films en literatuur die het ongrijpbare aspect van de chaos in ieder geval invoelbaar maken. Op het snijvlak van fictie en non-fictie vind ze dat vaak het best lukken en dus ontspoort Circling the Square op positieve wijze als literair non-fictieboek, schijnbaar ongestructureerd opgebouwd uit persoonlijke impressies, bespiegelingen, sfeerschetsen, scenes, interviews en al het andere dat de verwondering nog een stukje verder helpt. Zoals de foto’s van de graffiti die de revolutie zowel vast legt als zelf vorm geeft.
Dat lijkt het recept voor een onsamenhangend verhaal en dat is het eigenlijk ook. Gelukkig maar, want samenhangende verhalen zijn er al genoeg en die doen meestal niet wat dit boek wel doet: je een beetje deelgenoot maken van een uniek moment dat al weer vervlogen is. Wil je dat ook, skip dan lekker die jubileumanalyses. Knal je krant alvast bij het oud papier, schakel je tv en internet uit en lees dit boek.
