Wie is die Mami Wata in de laatste Suske en Wiske eigenlijk?

Een paar weken geleden was er weer een relletje om racisme in een Vlaamse strip. In de nieuwste Suske en Wiske werd een Afrikaanse man afgebeeld met het soort lippen dat je een lelijke chimpansee nog niet toewenst. Mensen met en zonder Afrikaanse roots vielen daar logischerwijs over. Bij de Suske en Wiske zelf waren ze zich van geen kwaad bewust. “We hadden niet gedacht dat de tekening deze reacties ging uitlokken.”

De makers hadden wel verwacht reacties uit te lokken met een paar blote borsten, iets dat nooit eerder vertoond zou zijn in de Suske en Wiske. Ze konden bijna niet anders, liet Ruth van Ammel namens de uitgeverij weten, want in de 340 editie is er een hoofdrol weggelegd voor Mami Wata. “Mami Wata is een Afrikaanse zeegodin die al eeuwen zo wordt afgebeeld”, legde Van Ammel uit. “Het zou vreemd zijn mochten we haar nu in bikini tekenen. Het avontuur moet authentiek zijn.”

Een authentiek avontuur met een Afrikaanse zeegodin, hoe ziet dat eruit?
Het hele verhaal wordt in gang gezet door drie slechteriken in kakiuniformen. Die stelen in het fictieve Centraal-Afrikaanse land Badanzia, we schrijven 1956, drie beeldjes uit een heilige grot onder een waterval. “Deze beeldjes zijn de kinderen van Mami Wata”, zegt een gemene man met een tropenhelm op en pijpje in zijn mond. Het drietal is daar erg opgetogen over want dat soort beeldjes schijnt zeldzaam te zijn. Van het plaatselijke bijgeloof dat ze met hun diefstal de toorn van Mami Wata over zich afroepen, trekken ze zich weinig aan. Dat hadden ze natuurlijk beter wel kunnen doen. Mami Wata is boos en geeft een nietsvermoedende local (de man met de gewraakte lippen is dat) een armband in de vorm van een slang. Die geeft hem de superkrachten waarmee hij de beeldjes moet kunnen terughalen. Vijftig jaar later komt dat armbandje door allerlei stom toeval bij Suske en Wiske terecht die vervolgens ongewild bij de ellende van dit ‘authentieke avontuur’ betrokken raken.

Ok, om bij de locatie te beginnen: een beetje authentiek?
De drie mannen vinden de beeldjes in een grot onder een rivier in wat er uitziet als een Afrikaans binnenland. Nu zijn Vlaamse stripmakers natuurlijk erg vertrouwd met de Congolese jungle maar Mami Wata is typisch zo iemand die zich vooral aan de kust vertoont.

Buiten strips zien mensen haar vooral bij de zee?
Ja, ze moet zich van oudsher al in verschillende gedaantes langs de Afrikaanse kust vertoond hebben maar zou sinds de komst van Europese handelaren vaker opgedoken zijn. Daarna kreeg ze een steeds uniformer karakter.

Dus deze ‘Afrikaanse zeegodin’ is pas met komst van Europeanen ontstaan?
Dat is wel wat antropologen die haar geschiedenis bestudeerden beweren, ja. De Afrikaanse zeegodinnen gingen vanaf de vijftiende eeuw ook steeds meer op zeemeerminnen lijken. Half vrouw, half vis, zoals de boegbeelden van Europese schepen opdoemden vanaf de open zee. Ze was er al, maar het beeld dat mensen aan de West-Afrikaanse kusten van Mami Wata kregen, zou sterk door de handel met Europeanen beïnvloed zijn. Niet alleen qua uiterlijk, ook haar karakter kreeg daar het nodige van mee. Ze is aantrekkelijk en verleidelijk maar ook materialistisch, agressief en genadeloos.

Een kapitalistische zeegodin?
Zo wordt ze wel genoemd inderdaad. In de zeeën van Mami Wata geen sociale vangnetten, zeg maar. In de Afrikaanse context worden die netten vaak geknoopt door familie en daar moet ze dan ook niets van hebben. Het is daarom nogal onwaarschijnlijk dat de beeldjes in de strip kinderen van Mami Wata zijn, zoals de archeologen denken. Mami Wata staat bekend als een free spirit, een schoolvoorbeeld van ongebondenheid. Ze flirt wel eens met haar volgelingen maar speelt daarbij bij voorkeur hard to get. Een sociale verbintenis aangaan door met iemand kinderen te maken is nou echt helemaal niks voor haar. Laat staan dat ze heel veel om die kinderen geeft, zoals haar woede in dit verhaal suggereert.

Maar ze heet wel Mami Wata, dat suggereert toch een soort moederfiguur?
Dat lijkt gek inderdaad. Maar het zou vooral aangeven dat ze heerst over de zee. Die is met zijn kauri-schelpen, koraal en aanmerende handelsschepen voor veel Afrikanen van oudsher een bron van rijkdom. Er wordt ook wel beweerd dat de Liberiaanse Kru-handelaren dat beeld nog versterkt zouden hebben. De Kru handelden over de gehele West-Afrikaanse kust, van Liberia tot aan Kameroen. Ze geloofden dat de vrouw die ze Mami Wata noemden en vereerden, hun rijkdom kon verschaffen. Dat kwam overtuigend over aangezien hun eigen handelsnetwerk ze financieel geen windeieren legde. De naam komt waarschijnlijk dan ook voort uit de mengtaal, het pidgin Engels, dat de reislustige Kru onderweg spraken, wat ook zou kunnen verklaren waarom zelfs francofone West-Afrikanen haar eveneens Mami Wata noemen. Volgens John Drewal, de Afrikanist die niet is weg te slaan uit de zoekresultaten over Mami Wata, gebruiken Afrikanen pidgin vaak als de linguïstische manier om een vreemd verschijnsel een plekje in hun vertrouwde context te geven.

Een vreemd verschijnsel? Maar ze was toch een Afrikaanse zeegodin?
De grap is dat veel Afrikanen haar juist als een vreemdelinge zien. Als ze wordt afgebeeld ziet ze er meestal niet zo Afrikaans uit. Ze heeft relatief stijl haar en een vrij lichte huidskleur. Ze ziet er vaak eerder Europees of Indiaas dan Afrikaans uit.

Behalve in de Suske en Wiske dus, daar ziet ze er toch behoorlijk Afrikaans uit.
Ja, maar dat klopt dus niet.

Mami Wata is een buitenlander?
Ja, altijd geweest. Ze houdt dan ook niet van Afrikaanse spullen. De mensen die haar vereren weten dat al eeuwen en leggen dus bij voorkeur buitenlandse consumptiegoederen op de altaartjes waar ze haar vereren. Antropologen troffen bijvoorbeeld regelmatig dingen als pommade (om dat haar on-Afrikaans stijl te houden) zonnebrillen en plastic gitaartjes op die altaren aan. Mami Wata is gek op moderne muziek en zou graag nachtclubs bezoeken. Alcohol op haar altaar is dan ook geen probleem, maar een blikje Coca Cola mag ook.

Hoe zit het eigenlijk met die slang? Hebben ze die er bij de Suske en Wiske gewoon bij bedacht?
Nee hoor, veel mensen kennen Mami Wata met een slang. Op het bekendste plaatje dat er van haar is, houdt ze een grote slang vast. Die afbeelding zou weer gebaseerd zijn op een prent van een slangenbezweerster, waarschijnlijk uit Samoa, die werd ingelijfd door een reizend circus met exotische dieren, en dus ook mensen, uit Hamburg. Eind negentiende eeuw werd de slangenvrouw op de gevoelige plaat vastgelegd. Dat soort prenten deden het in Europa goed en dus werd besloten ze ook maar eens in Nigeria te gaan verspreiden. Een paar decennia later leek het gros van de afbeeldingen van Mami Wata ontzettend op de Samoaanse uit Hamburg. De slang zou daar wel eens een doorslaggevende rol in hebben gespeeld. De Nederlandse historicus Alex van Stipriaan wijst er in dit verband op dat slangen en met name pythons in West-Afrika alom gevreesd en gerespecteerd werden en dat het boodschappers van de goden zouden zijn.

Boodschappers van de goden? Slaat dit nog steeds aan?
Of het door de slang komt is moeilijk te zeggen, maar met Mami Wata gaat het nog steeds uitstekend. Haar onvoorspelbare karakter en de associatie met rijkdom doen het nog steeds goed bij de grote groep Afrikanen die in de uitdijende steden aan Afrikaanse kusten hopen op een fortuinlijker toekomst. Ze wordt dan ook nog steeds veelvuldig vereerd. Niet alleen in Afrikaanse maar ook in Caribische wateren en tot in de Indische Oceaan aan toe. Je kunt haar in grote delen van de wereld dus zomaar tegenkomen. Laat je niet lokken, in dat geval. Tenzij je echt diep in de financiële problemen zit, dan is het misschien wel een gokje waard.